Χριστός Παντοκράτωρ, Παλλάδιο της Μονής Σινά

Οι μελέτες τους δημοσιεύτηκαν το 1956 και το 1958, αποκαλύπτοντας στη διεθνή επιστημονική κοινότητα έναν άγνωστο θησαυρό, ο οποίος μαζί με τα άλλα κληρονομημένα αντικείμενα της μονής, δικαίως ονομάστηκε "ένα συμπέρασμα του Βυζαντίου".

Μεταξύ των έργων που περιλαμβάνονται στην εν λόγω έκδοση ο Σωτήριος επεσήμανε ιδιαίτερα την εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα, η οποία αρχικά χρονολογήθηκε στον 13ο αιώνα, αλλά με την επιφύλαξη ότι μπορεί να πρόκειται για παλαιότερη εικόνα με μεταγενέστερη υπερβαφή. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1962, ο Τάσος Μαργαριτόφ, συντηρητής του Βυζαντινού Μουσείου της Αθήνας, συμμετέχοντας σε μια νέα αποστολή υπό τον Μανώλη Χατζηδάκη, εξέτασε και καθάρισε την εικόνα και αποκάλυψε ένα κορυφαίο έργο της παλαιοχριστιανικής τέχνης εκτελεσμένο με την τεχνική της εικαστικής, που έκτοτε έγινε γνωστό σε όλο τον κόσμο.

Η προέλευση της εικόνας παραμένει άγνωστη, αν και πολλοί ιστορικοί τέχνης τη συνδέουν με την τέχνη της Κωνσταντινούπολης. Τη χρονολογούν στον έκτο αιώνα και τη συνδέουν με την εικόνα του Κυρίου που είναι ενταγμένη πάνω από τη Χάλκινη Πύλη, δηλαδή την κύρια είσοδο του Ιερού Παλατιού της πρωτεύουσας του Βυζαντίου. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι μεταγενέστερες βυζαντινές εικόνες της μονής αντιγράφηκαν από αυτήν, γεγονός που φαίνεται να υποδηλώνει τη σημασία που αποδίδεται στην εικόνα του Κυρίου στη ζωή της μοναστικής κοινότητας του Σινά.

Σε κάθε περίπτωση, η έκφραση του προσώπου του Κυρίου έχει αποδοθεί με τον καλύτερο εικαστικό και τεχνοτροπικό τρόπο της Ύστερης Αρχαιότητας, κυρίως με το περίφημο "διπλό βλέμμα", μια τεχνική που ήταν ήδη γνωστή στα παλαιότερα πορτρέτα του Φαγιούμ. Αυτό το διπλό βλέμμα του απεικονιζόμενου Κυρίου, ενώ είναι ταυτόχρονα αυστηρό και συμπονετικό, έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών ερμηνειών. Δηλαδή, έχει θεωρηθεί ότι επρόκειτο για συνειδητή επιλογή του εικονογράφου, προκειμένου να απεικονίσει τον Κύριο, τον Κυβερνήτη των πάντων, ως δίκαιο δικαστή και ταυτόχρονα ως φιλάνθρωπο Σωτήρα, ή ακόμη και για να υποδηλώσει την ένωση των δύο φύσεων, της θείας και της ανθρώπινης, στο πρόσωπό του. Μολονότι δεν είναι σαφές αν αυτό ήταν πραγματικά η πρόθεση του ίδιου του καλλιτέχνη ή του πνευματικού του καθοδηγητή, κανείς δεν αρνείται ότι μετέφερε μια απεικόνιση του προσώπου του Θεανθρώπου ως τέτοιου, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να το προσεγγίσουμε και να το κατανοήσουμε με τον δικό μας τρόπο, σύμφωνα με το εκκλησιαστικό ερμηνευτικό μας υπόβαθρο.

Έτσι, στην αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα, η εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα του Σινά απολαμβάνει όχι μόνο τον παγκόσμιο θαυμασμό για την καλλιτεχνική της αξία και το εσωτερικό της πνεύμα, αλλά κυρίως την ευλάβεια των χριστιανών. Δεν είναι τυχαίο ότι αντίγραφά της κοσμούν αμέτρητα ταπεινά εικονοστάσια μοναχών και πιστών λαϊκών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. AD