Τι είναι το παλίμψηστο;

Υπάρχουν περισσότερα από 160 γνωστά χειρόγραφα παλίμψηστα στη συλλογή της μονής της Αγίας Αικατερίνης, συμπεριλαμβανομένων κλασικών, χριστιανικών και εβραϊκών κειμένων σε τουλάχιστον δέκα γλώσσες (ελληνικά, συριακά, γεωργιανά, αραβικά, χριστιανικά παλαιστινιακά αραμαϊκά, λατινικά, αλβανικά του Καυκάσου, αρμενικά, σλαβικά και αιθιοπικά) και διάφορες αρχαίες γραφές.

Το πρόγραμμα Sinai Palimpsests Project, μια συνεργασία μεταξύ της Μονής της Αγίας Αικατερίνης και περισσότερων από 20 μελετητών και εμπειρογνωμόνων, έχει ως αποστολή να αποκαλύψει την κρυμμένη ιστορία αυτών των χειρογράφων. Το έργο έχει δημοσιεύσει μια διαδικτυακή ψηφιακή βιβλιοθήκη παλίμψηστων με κατάλογο με δυνατότητα αναζήτησης.

Ορισμένα από τα προκαταρκτικά ευρήματα του έργου περιλαμβάνουν:

• Εκτεταμένο κείμενο στα αιθιοπικά και στα λατινικά, το οποίο καταδεικνύει την κεντρική θέση της Μονής της Αγίας Αικατερίνης στον κόσμο της μεσαιωνικής χριστιανοσύνης.
• Τα πρώτα σωζόμενα αντίγραφα πολλών κειμένων από το σώμα του Ιπποκράτη, τα οποία καταδεικνύουν το επίπεδο μόρφωσης στο μοναστήρι.
• Ανακάλυψη δύο άγνωστων προηγουμένως κλασικών ελληνικών ιατρικών κειμένων.
• Μεγάλος αριθμός κειμένων γραμμένων στα χριστιανικά παλαιστινιακά αραμαϊκά, πολλά από τα οποία δεν είχαν πιστοποιηθεί προηγουμένως.
• Η ταυτοποίηση ενός φύλλου από ένα έργο του αρχαίου ιατρού Γαληνού, σε συριακή μετάφραση, η οποία καταδεικνύει τη σιναϊκή προέλευση ενός χειρογράφου που κατά τα άλλα είναι διασκορπισμένο μεταξύ συλλογών της Ρώμης, του Χάρβαρντ, του Παρισιού και ενός ιδιώτη συλλέκτη στις ΗΠΑ.
• Μεγάλος αριθμός σελίδων γραμμένων σε διάφορες παραλλαγές της ελληνικής majuscule του 4ου έως τον 9ο αιώνα, οι οποίες συμβάλλουν στην πιο αποχρωματισμένη κατανόηση της εξέλιξης της ελληνικής γραφής με την πάροδο του χρόνου.
• Πολλά διπλά παλίμψηστα φύλλα, καθώς ορισμένα φύλλα περγαμηνής επαναχρησιμοποιήθηκαν πολλές φορές.

Αν ένας γραφέας χρειαζόταν να γράψει ένα κείμενο, απλά έβρισκε ένα λιγότερο σημαντικό κείμενο, ξήλωνε ή ξέπλενε το παλιό κείμενο και έγραφε το νέο κείμενο από πάνω. Αυτό ονομάζεται παλίμψηστο.

Καθώς το μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης ήταν πολύ απομονωμένο, έγινε κοινή πρακτική η επαναχρησιμοποίηση παλαιών κομματιών περγαμηνής για τη δημιουργία νέων χειρογράφων. Στην πραγματικότητα, το μοναστήρι διαθέτει μια από τις πιο εκτεταμένες συλλογές παλίμψηστων στον κόσμο.

Τον 19ο αιώνα, χρησιμοποιήθηκαν χημικά αντιδραστήρια για την ενίσχυση του αρχικού κειμένου, αλλά η διαδικασία αυτή κατέστρεψε την περγαμηνή. Αργότερα, στις αρχές του 20ού αιώνα, το υπεριώδες φως βοήθησε τους ερευνητές να διακρίνουν μεταξύ των διαφόρων τύπων μελανιών και της περγαμηνής.

Πιο πρόσφατα, οι μη επεμβατικές τεχνολογικές εξελίξεις κατέστησαν ακόμη πιο εύκολη την ανάγνωση της αρχικής γραφής χωρίς να καταστραφεί το πραγματικό χειρόγραφο. Οι ερευνητές χρησιμοποιούν πολυφασματική απεικόνιση για να απεικονίσουν τις διαφορές μεταξύ της περγαμηνής, του μελανιού του υπερκειμένου και του μελανιού του υποκειμένου. Με την τεχνική αυτή, τα παλίμψηστα φωτογραφίζονται με 12 διαφορετικά στενά εύρη ζώνης φωτός. Όταν οι ακατέργαστες εικόνες συνδυάζονται με τεχνικές ψηφιακής επεξεργασίας εικόνας, συνήθως η υποκείμενη γραφή γίνεται ευανάγνωστη.

Ορισμένα από τα πιο διάσημα παλίμψηστα περιλαμβάνουν μοναδικά παραδείγματα νομικών, μαθηματικών, φιλοσοφικών και θρησκευτικών κειμένων. Ένα σχεδόν πλήρες κείμενο των Ινστιτούτων του Γάιου, ένα από τα πρώτα εγχειρίδια του ρωμαϊκού δικαίου, ανακαλύφθηκε κάτω από τις επιστολές του Αγίου Ιερωνύμου και του Γενναδίου. Το παλίμψηστο Sanaa είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά παραδείγματα, καθώς τόσο το πάνω όσο και το κάτω κείμενο είναι αντίγραφα του Κορανίου. Ωστόσο, η υπογραφή δεν ακολουθούσε την τυπική σειρά των κεφαλαίων και χρονολογήθηκε με ραδιοάνθρακα στο 632-669 μ.Χ., καθιστώντας το ένα από τα παλαιότερα γνωστά χειρόγραφα του Κορανίου. Ορισμένα παλίμψηστα αντιπροσωπεύουν τα μόνα γνωστά αντίγραφα αρχαίων γραφών. Το παλίμψηστο του Αρχιμήδη περιλαμβάνει δύο συγγράμματα του Έλληνα μαθηματικού που προηγουμένως θεωρούνταν χαμένα και περιλαμβάνει το μοναδικό γνωστό ελληνικό αντίγραφο ενός άλλου βιβλίου του για τη φυσική. Το χειρόγραφο κατέληξε σε ένα ελληνικό μοναστήρι στην Παλαιστίνη και επικαλύφθηκε με ένα θρησκευτικό κείμενο. Υπάρχουν επίσης διπλά παλίμψηστα, τα οποία έχουν επικαλυφθεί πολλές φορές. Ένα διπλό παλίμψηστο στο Βρετανικό Μουσείο ήταν αρχικά ιστορικά χρονικά γραμμένα τον 5ο αιώνα, τα οποία στη συνέχεια υπεγράφησαν από μια λατινική γραμματική πραγματεία του 6ου αιώνα, και στη συνέχεια υπεγράφησαν ξανά με ένα κείμενο του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου του 10ου αιώνα, στα συριακά.

Μεταξύ των πολλών παλίμψηστων στο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης είναι το Συριακό Σιναϊτικό ή Codex Sinaiticus Syriacus, το παλαιότερο συριακό αντίγραφο των ευαγγελίων, του 4ου αιώνα. Έχει επικαλυφθεί από βιογραφίες γυναικών αγίων και μαρτύρων από το 697.